بررسی انواع قصه های قرآن (باتکیه بر بازشناسی جنبه های واقع نما، نمادین، اسطوره ای)

مسأله اساسی این تحقیق عبارت است از جستجوی ماهیت و انواع قصه های قرآن با این محوریت که میزان راهیافتگی تخیل و تمثیل و اسطوره در قصص قرآنی تا چه حد است. منشأ این مسأله آن است که هنر و ادبیات بشری اصولا ریشه در واقعیت ها دارد؛ اما از تخیل و اسطوره نیز تأثیر می پذیرد و عناصر نمادین در آن راه می یابند. اکنون باید دید آیا هنر قرآنی نیز مشمول چنین تعریفی می‏شود و با توجه به این که خداوند آن را متناسب با فهم بشر نازل فرموده، آیا می توان گفت که همین عناصر نمادین و تخییلی و تمثیلی، برخی یا همه، در قصه های قرآن که بارزترین وجه هنری قرآن کریم است، راه یافته اند یا خیر. مبهم ترین وجه این مسأله آن است که اگر همه قصه های قرآن واقعی باشند، مرز دقیق قصه با حکایت و گزارش چه می‏شود و اگر خیال یا تمثیل در آن راه یافته باشند، آن گاه با واقعی بودن کلام خدا و وحی چگونه سازگار است؟ به عبارت دیگر، چگونه می توان هم به جنبه ادبی و هنری قصص قرآن کریم ملتزم بود و از آن ها راهیافتی برای ادبیات انسانی برگرفت و هم آن ها را کاملا واقعی و صرفا روایتی از وقایع رخ داده دانست. بدین ترتیب، می توان گفت که در این رساله، به سه سوال اصلی پاسخ داده می شود: 1. انواع قصه های قرآن کریم چیست و اهم تفاسیر در باره آن چگونه است؟ 2. خیال و تمثیل و نماد در قصه های قرآن چه جایگاهی دارند و میان وحیانی بودن قصص قرآن و این بحث چه ارتباطی است؟ 3. مرز قصه های بشری و قرآنی کجاست؟ موضوع مورد بحث این رساله را از دو زاویه می توان نگریست؛ یکی مقوله زبان قرآن؛ و دیگری مباحث مربوط به قصص از جنبه فرم و زبان. از این روی، فصول پنج گانه این رساله را چنین سامان داده ایم: در فصل یکم این رساله، به بحث زبان قرآن پرداخته و دو رویکرد اصلی در این زمینه را مطالعه کرده ایم. می توان گفت که این فصل، به منزله تمهید بر رهیافت های اصولی در زمینه زبان قصه های قرآن است. در فصل دوم، به مباحث مربوط به قصص وارد شده، کلیاتی در باره قصه های قرآن، از جمله تعریف و واژه شناسی قصه در قرآن، مقصود از قصه گویی قرآن، و رابطه قصص قرآن با گزارش های تاریخی و بشری آورده ایم. در فصل سوم، رویکردهای کلی در باره انواع قصه های قرآن را در دو بخش واقع نما و ابرازگرا مطالعه کرده ایم. در فصل چهارم، یکی از دو گونه مهم رویکرد ابرازگرا، یعنی رویکرد نمادین را بررسی کرده و ضمن مطالعه تعریف و پیشینه زبان نمادین، به اقسام تمثیل در قرآن و دیدگاه های مهم در این زمینه پرداخته ایم. در فصل پنجم، گونه مهم دیگر رویکرد ابرازگرا، یعنی رویکرد اسطوره ای را کاویده، شواهد قائلان به این نظریه را به نقد نهاده ایم.